Ο παρών συλλογικός τόμος, καρπός των ανακοινώσεων που ακούστηκαν στο Επιστημονικό Συνέδριο που διοργάνωσε ο Τομέας Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στις 18-19 Νοεμβρίου 2022, με την οικονομική στήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.), παίρνει τη σκυτάλη από προηγούμενα αφιερώματα με ομόλογο θέμα. Έχοντας πάντοτε στο νου πως πρόκειται για ένα θέμα ανεξάντλητο, καθώς δεν έχουμε στα χέρια μας μια ιστορική, δηλαδή περισσότερο χειροπιαστή, μελέτη για τη διαχρονική πορεία των σχέσεων μεταξύ λογοτεχνίας και θρησκείας, στόχος είναι να διερευνηθούν οι πνευματικές/ιδεολογικές, υφολογικές, ρητορικές και πλείστες άλλες επιδράσεις που παρατηρούνται κατά τη διασταύρωσή των δύο πεδίων, όπως επίσης και να ιχνογραφηθεί η παρουσία της θρησκείας στον νεοελληνικό κριτικό λόγο. Σαφώς, η διεπιστημονικότητα του θέματος αφήνει χώρο σε προσεγγίσεις γύρω από γενικότερα πολιτισμικά ζητήματα που ενεργοποιούνται κατά τη συμπλοκή λογοτεχνίας και θρησκείας.
Η διάδρασή τους έχει ποικίλες εκφάνσεις. Από το μυθιστόρημα του Παναγιώτη Σούτσου Χαριτίνη ή το κάλλος της χριστιανικής θρησκείας (1864) έως σήμερα ο κατάλογος των λογοτεχνών που τους απασχόλησε το ζήτημα της επανϊεροποίησης ή απομάγευσης του κόσμου είναι μεγάλος. Διονύσιος Σολωμός, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Κωστής Παλαμάς, Άγγελος Σικελιανός, Νίκος Καζαντζάκης, Νίκος Νικολαΐδης, Τάκης Παπατσώνης, Γιωσέφ Ελιγιά, Γεώργιος Δούρας, Μελισσάνθη [=Ήβη Κούγια-Σκανδαλάκη], Ανδρέας Εμπειρίκος, Γιώργος Θεοτοκάς, Οδυσσέας Ελύτης, Ζωή Καρέλλη, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Γιάννης Βαρβέρης, είναι μόνο λίγοι από τους λογοτέχνες που οικειοποιήθηκαν στο εργαστήρι τους τη θρησκευτική γλώσσα είτε συμπλέοντας με είτε αποκλίνοντας από τα καθιερωμένα θρησκευτικά δόγματα. Ο λογοτεχνικός λόγος που άρθρωσαν με ποικίλα ρητορικά μέσα και διανοητικούς ελιγμούς μάς δίνει τη δυνατότητα να σφυγμομετρήσουμε τις επιβιώσεις, μεταπτώσεις αλλά και μεταλλάξεις του θρησκευτικού συναισθήματος στον νεότερο κόσμο. Επί του παρόντος, ο κατάλογος των ονομάτων διευρύνεται ακόμη περισσότερο, καθώς οι μελετητές προσθέτουν περιπτώσεις δημιουργών των οποίων η εμπλοκή με τη θρησκεία δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Παράλληλα, αρκετοί συγγραφείς του τόμου στρέφουν το ενδιαφέρον τους στις διεργασίες που συντελέστηκαν στη νεοελληνική λογοτεχνική κριτική, αποπειρώμενοι να φωτίσουν συνθετότερες συζητήσεις στις οποίες αντανακλάται η διασταύρωση της λογοτεχνικής διανόησης με θρησκευτικά θέματα.

Συγγραφείς: Τασούλα Μαρκομιχελάκη, Δημήτρης Πολυχρονάκης, Παναγιώτης Ελ Γκεντί, Βασίλης Βασιλειάδης, Γεωργία Γκότση, Λάμπρος Βαρελάς, Αννίτα Παναρέτου, Γιάννης Δημητρακάκης, Δημήτρης Καραθανάσης, Γιάννης Στάμος, Παναγιώτης Αρβανίτης, Νίκος Καγκελάρης, Βασίλης Μακρυδήμας, Κίρκη Κεφαλέα, Αγγέλα Γιώτη, Παναγιώτης Υφαντής, Αγγέλα Καστρινάκη, Μαρίνα Αρετάκη, Ευριπίδης Γαραντούδης